|
HISTORIA
SUWAŁK
|
Suwałki w roku 1690 były wsią kamedulską
liczącą dwa domy. Już w 10 lat później tak się rozbudowały, że
podzielono je na Suwałki Wielkie i Suwałki Małe. Dogodne
położenie na węźle dróg Grodno-Królewiec nasunęło kamedułom
myśl utworzenia miasta, które dałoby większe dochody niż wieś.
Pierwszym krokiem było uzyskanie od króla Augusta II w 1710 r.
przywileju na targi i jarmarki.
|
Lokację miasta
przeprowadzili oni w 1715 r., a w 1720 król potwierdził prawa
miejskie. Głównym zajęciem mieszkańców było rolnictwo. Pełniąc rolę
ośrodka dóbr kamedulskich miasto rozwijało się powoli, osiągając pod
koniec istnienia 1 Rzeczypospolitej 1100 mieszkańców.
Po trzecim rozbiorze Suwałki przypadły Prusom i stały
się siedzibą powiatu wigierskiego. Przyjazd urzędników cywilnych i
wojskowych przyspieszył rozwój budownictwa, kupiectwa i rzemiosła.
Powstają pierwsze domy murowane i nowe ulice.
W czasach Księstwa Warszawskiego siedzibę powiatu
przeniesiono do Sejn i wszczęto starania o utworzenie departamentu
(województwa) z siedzibą w Suwałkach. Stało się to dopiero w czasach
Królestwa Kongresowego w 1817 r. Utworzono wtedy województwo
augustowskie, ale siedzibę władz usytuowano czasowo w Suwałkach, które
posiadały domy murowane, nadające się na siedzibę urzędów.
W początkach XIX wieku w Suwałkach powstaje szereg
istniejących do dziś budynków, jak kościół św. Aleksandra, ratusz,
zabudowa ulicy Kościuszki (wówczas Petersburski Prospekt) oraz nowego
rynku. Projektowali je i budowali tacy wybitni architekci, jak
Chrystian Piotr Aigner (kościół
św. Aleksandra), Henryk Marconi (ratusz),
Antoni Corazzi (liceum)
oraz Karol Majerski.
Po powstaniu listopadowym zmieniono województwo na
gubernię augustowską, a po1866 r. na gubernię suwalską. Sięgała ona do
Niemna i po Kowno. Ludność Suwałk wzrosła do17 tys. w 1890 i 24 tys. w
1909 roku. W tym też czasie datuje się szybki rozwój kultury i
oświaty. Powstają biblioteki, drukowana jest lokalna prasa. Silnie
oddziałuje ośrodek kultury utworzony przez Ludwika Paca w nowo
zbudowanym pałac w jego dobrach w Dowspudzie W 1834 powstaje prywatna
pensja dla dziewcząt, a w 1839 przeniesiono z Sejn gimnazjum.
Pieniądze na jego budynek dał słynny reformator i twórca nowoczesnego
przemysłu Karol Brzostowski, właściciel dóbr koło Sztabina. Z połowy
dziewiętnastego wieku pochodzi pierwszy ,,przewodnik'' po naszym
regionie. Napisał go i wydał w 1859 w Warszawie Aleksander Płujański
pt. ,,Wędrówki po Guberni Augustowskiej w celach naukowych odbyte". W
tym samym czasie specjalna, powołana w Warszawie komisja pn.
,,Delegacja do opisywania zabytków starożytności w Królestwie Polskim"
dokonała objazdu guberni. Jej staraniem wydano szereg albumów z
obrazami ciekawszych miejsc i budowli. Zbiory te, wraz ze zdjęciami
Ignacego Downar-Zapolskiego, pozwoliły uratować od zapomnienia obiekty
dzisiaj nieistniejące (pałac
Paca w Dowspudzie) i niektóre wiernie odbudować (zespół
wigierski
1 -
2 -
3 -
informacje).
Nie sposób też nie wspomnieć o znanych ludziach, którzy urodzili się w
tym czasie w Suwałkach. Byli to: Maria Konopnicka z domu Wasiłowska i
malarz
Alfred Wierusz-Kowalski. W miejscu
urodzenia poetki, dawnym dworku przy ul. Kościuszki mieści się
poświęcone jej muzeum, jej imię nosi suwalskie liceum
ogólnokształcące, a przy placu jej imienia (dawny Nowy Rynek) stoi jej
pomnik dłuta suwalczanina - prof.
Chmielewskiego. Pamiątki po Wiruszu-Kowalskim oraz kilka jego obrazów
mają stałą ekspozycję w suwalskim
Muzeum Okręgowym zajmującym dawną
Resursę Obywatelską przy ul.
Kościuszki. Zaczątki tego muzeum datują się z roku 1907, gdy powstały
wtedy Suwalski Oddział PTK zaczął gromadzić pierwsze eksponaty w
szkole handlowej. Przyrost ludności zahamowany był brakiem większych
zakładów przemysłowych. Duży wpływ na życie mieszkańców wywierał
garnizon wojskowy. Stacjonowały tu: 41 pułk piechoty im. J.
Piłsudskiego, 2 pułk ułanów grochowskich, 3 pułk szwoleżerów im.
Kozietulskiego, 4 dyw. artylerii konnej, dywizjon artylerii polowej,
batalion KOP i formacje towarzyszące. Warto w mieście obejrzeć
zabytkowe domy przy ul. Kościuszki i
zegar słoneczny w parku.
Za okupacji ludność miasta poniosła wielkie straty. Na
miejscu katowni gestapo, wysadzonej w powietrze przy odwrocie, stoi
Dom Nauczyciela. Pamiątkowa tablica uczciła pamięć pomordowanych
ofiar. 1 kwietnia 1944 r. gestapo powiesiło na tzw. Starym Rynku 16
członków ruchu oporu, w tym czternastoletniego chłopca. Na miejscu
mordu po wyzwoleniu wzniesiono pomnik. Przy końcu ulicy Kościuszki
stoi budynek byłego
szpitala. Na początku 1944 r.
dwukrotnie wykradziono z niego rannych partyzantów, trzymanych pod
strażą, chociaż dosłownie za płotem były koszary SS, zaś o 100 m
siedziba gestapo. W parku stoi pomnik wdzięczności tym, którzy polegli
przy wyzwalaniu miasta.
W 1975 r. Suwałki ponownie zostały stolicą województwa
na niemalże ćwierć wieku. Obecnie Suwałki są miastem na prawach
powiatu. Powierzchnia Suwałk obejmuje 6524 ha a liczba
mieszkańców to ok. 70 tys. Suwałki stanowią drugie co do wielkości
miasto w województwie podlaskim.
ALBUMY
Suwałki i okolice w
latach 1950-1975. Zespół Suwalszczyzna, budowa drogi
Suwałki-Szypliszki (1955 r.) Zdjęcia z prac archeologicznych
prowadzonych na cmentarzysku jaćwieskim w 1955 r., Spływ drewna na J. Wigry pod koniec lat 50-tych oraz
wiele innych ciekawych i unikalnych zdjęć autorstwa Tadeusza Smagacza.
|
|