Józef Godlewski (1773-1867) - trybun ludowy


Józef Godlewski urodził się 6 marca 1773 roku w Hrykiszkach na Żmudzi w rodzinie Franciszka i Katarzyny z Milwidów. Ojciec był strażnikiem upitskim, dziedzicem rozległych dóbr. Młody Godlewski kształcił się w kolegium jezuitów w Krożach. Stamtąd w 1792 roku zaciągnął się do wojska polskiego. Został porucznikiem adiutantem regimentarza (brygadiera) Mikołaja Sulistrowskiego. Odbył kampanię 1792 roku i uczestniczył prawdopodobnie w powstaniu kościuszkowskim.

Po upadku państwa nabył w 1800 roku od gminy miasta Kowna dobra Freda położone w ówczesnym departamencie białostockich Prus Nowowschodnich. Składały się one z dwóch folwarków i dwudziestu ośmiu wsi. Dzięki wytrwałości i umiejętnej gospodarce szybko zdołał zagospodarować kupione dobra. Padały lasy pod siekierą licznych robotników, sprowadzonych ze Żmudzi i dalszych okolic, wznosiły się mury wspaniałej rezydencji nasamprzód w Isłauży, a następnie we Fredzie. Miasteczko Godlew z obszerną murowaną świątynią i dwupiętrową plebanią zwraca uwagą każdego przejeżdżającego żwirówką z Kowna do Warszawy. Wieś niegdyś Aleksota pod Kownem stała się dzięki Józefowi Godlewskiemu ozdobnym przedmieściem; folwarków 25 założył, wymurował i nazwał imionami swej rodziny, a pomny zawsze o chwałę Bożą wzniósł trzy piękne kościoły w Godlewie, Wejwerach i Piątku oraz kaplicę w pałacowym parku we Fredzie.

Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego Jerzy Godlewski poświęcił się służbie publicznej. W 1808 roku został radcą prefektury departamentu łomżyńskiego, a w 1809 roku przewodniczył sejmikowi powiatu mariampolskiego, który wybrał go posłem na Sejm. Tu związał się z opozycją szlachecką popieraną przez jakobinów polskich z Józefem Kalasantym Szaniawskim i Andrzejem Horodyskim na czele. Pracując w Komisji Przychodów i Skarbu, ostro krytykował przedstawiony przez rząd budżet Księstwa, podnosił sprawę nadużyć ze strony administracji oraz francuskich władz wojskowych. Wystąpienia sejmowe przyniosły mu uznanie opinii publicznej i miano "trybuna ludowego".

Od 1809 roku prowadził Godlewski aktywną działalność jako prezes Rady Departamentowej Łomżyńskiej. Wkrótce za jego sprawą stała się jednym z głównych ośrodków opozycji w Księstwie. Szczególnie głośna była działalność posła mariampolskiego na Sejmie 1811 roku. Podważył bowiem rządowy projekt budżetu, przedstawiając swój, niższy o dwadzieścia milionów złotych, stanął w obronie chłopów w dobrach narodowych, był inicjatorem adresu do króla Fryderyka Augusta, domagającego się uporządkowania systemu podatkowego i kompetencji poszczególnych władz państwowych. Swoje wystąpienia sejmowe z 1809 i 1811 roku wydał Godlewski drukiem, zyskując jeszcze większą popularność i narażając się na krytyczne opinie między innymi Kajetana Koźmiana i Fryderyka Skarbka.

Jeszcze w trakcie rosyjskiej okupacji Księstwa w 1814 roku włączył się do prac nad opracowaniem projektu reformy agrarnej. Wobec ich niepowodzenia podjął próbę zreformowania stosunków w swoich dobrach. W marcu 1815 roku przyznał chłopom ze swoich dóbr prawo do wykupienia się od pańszczyzny, potwierdzał ich wolność osobistą, nadawał na własność zabudowania i zasiewy, zaręczył nieusuwalność z gruntów.

W tymże roku został marszałkiem powiatu mariampolskiego. Dwukrotnie w okresie Królestwa Polskiego wybierany posłem (1818 i 1820) związał się z opozycją braci Niemojowskich, krytykował rząd, domagał się przestrzegania konstytucji. Z tych powodów uniemożliwiono mu odnowienie mandatu poselskiego w latach 1825 i 1830. W roku 1820 pełnił funkcję prezesa Rady Obywatelskiej Województwa Augustowskiego. W1826 roku wybrano Godlewskiego radcą, a w styczniu 1827 roku - prezesem Komitetu Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego.

Po wybuchu powstania listopadowego został powołany w grudniu 1830 roku do Komitetu Obywatelskiego Województwa Augustowskiego. W styczniu następnego roku wyznaczono go komisarzem pełnomocnym Rady Najwyższej Narodowej i podporządkowano mu wszystkie siły terytorialne w województwie. Od lutego 1831 roku dowodził w nim "małą wojną". W lipcu poprosił o dymisję i wraz z nią otrzymał awans na generała brygady. Decyzję spowodowała prawdopodobnie choroba Godlewskiego.

Po ogłoszeniu amnestii wrócił do dawnych godności i żył jako człowiek prywatny. Jedynie w 1836 roku został prezesem zebrania członków Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego Województwa Augustowskiego. Pod koniec życia, w okresie manifestacji patriotycznych, Jerzy Godlewski był współorganizatorem słynnej manifestacji polsko-litewskiej 12 sierpnia 1861 roku w Aleksocie.

Przez całe życie interesował się muzyką. Od 1816 roku przez kilkadziesiąt lat utrzymywał na swoim dworze trzydziestodwuosobową orkiestrę. Koncertowała ona po miastach województwa, a także na Litwie.

Jerzy Godlewski zmarł 12 stycznia 1867 roku we Fredzie. Uroczystościom pogrzebowym przewodniczył biskup sejneński, Konstanty Ireneusz Łubieński.

Biografie